Stress, de vecht-vluchtreactie en hyperventilatie

Ik werk erg veel met mensen die gestrest zijn. Waarbij langdurige stress hun ademhaling steeds verder verziekt. Met als gevolg dat ze niet alleen nog meer gestrest raken, maar ook allerlei ziektesymptomen ontwikkelen.

Stress hoort bij het leven

Nu kan je zeggen: “Iedereen heeft stress” en Stress hoort bij leven”.  En dat klopt. Er is niemand die ontkomt aan momenten van stress. Het leven gaat vaak anders dan je verwacht of graag zou willen. Zoals John Lennon al zei: “Life is what happens while you are busy making other plans”.

Maar hoe je met potentieel stressvolle gebeurtenissen omgaat, maakt het grote verschil. 

Aan de ene kant speelt een rol hoe je tegen een gebeurtenis aankijkt. Ik ben bij een 5-daagse cursus van Tony Robbins geweest, en de grote eye opener daar voor mij was dat je gevoelens niet direct bepaald worden door wat je meemaakt, maar hoe je die gebeurtenissen interpreteert. Ze is net overleden, maar ik denk dat we allemaal wel een beetje meer Bibian Mentel in onszelf mogen cultiveren. En daarbij bedoel ik niet dat je bijvoorbeeld moet knokken tegen kanker, maar wel dat je je beter kan focussen op wat je plezier geeft, in plaats van geheel te verzuipen in wat er fout gaat. Wat je aandacht geeft, groeit.

Aan de andere kant is mijn stellige overtuiging dat mensen die rustig ademen, veel minder snel gestrest raken. Ze staan relaxter in het leven, maken zich veel minder snel zorgen, en kunnen veel beter omgaan met situaties die bij anderen voor enorme stress zorgen. Ze maken zich minder snel druk.

Ik heb van 1994 tot 2000 in Nieuw Zeeland gewoond. Een heerlijk relaxt land. Met een prachtige natuur. Voor mij was de cultuurschok niet toen ik me na aankomst aan moest passen aan de Nieuw Zeelandse cultuur (we woonden 20 kilometer van een Dutch Shop met drop, beschuit en haring – en de krant las ik via het internet, dus het viel allemaal wel mee). Maar de echte schok kwam toen we in 2000 weer terugkwamen naar Nederland. Ik was een relaxte "Kiwi" geworden en had Buteyko geleerd, en was in het begin verbijsterd door de gejaagdheid van alles, de drukte, de korte lontjes, de hectiek. En nog steeds, na al die jaren, verbaas ik me nog wel eens.

Wat is stress? De vecht-vluchtreactie

Stress is het gevolg van hoe je een bepaalde situatie interpreteert en evalueert. Dreigt er gevaar, zie je beren op je weg, dan kan je de vecht-vluchtreactie inschieten.

De vecht-vluchtreactie is een lichamelijke reactie op potentieel gevaar dat alle dieren kennen. Het betekent dat het lichaam zich alvast gaat voorbereiden op het zichzelf verdedigen (“vecht”) of zo snel mogelijk maken dat het weg komt (“vlucht”). Je kan als gevolg van stress ook verstijven, maar dat komt minder vaak voor.

Wanneer het stress-systeem geactiveerd wordt gebeurt er van alles in het lichaam. Allereerst stimuleert de hypothalamus in je hersenen de bijnieren om adrenaline te maken en af te geven aan het bloed.

De adrenaline zorgt er voor dat allerlei lichamelijke reacties op gang komen.

• Je hartslag gaat omhoog (zodat het bloed sneller rondgepompt wordt).
• Je lever laat glucose los (glucose is samen met zuurstof de bouwstof die je cellen nodig hebben om energie te maken).
• De spijsvertering wordt vertraagt (dat heeft even geen prioriteit omdat er gevaar dreigt).
• De bloeddruk gaat omhoog (zodat het bloed naar de grotere spiergroepen gestuwd wordt waarmee je moet vechten, of wegrennen).
• Je begint zwaarder te ademen(je hebt bij al dat vechten en rennen veel zuurstof nodig en je gaat dan veel koolzuurgas maken. Het lichaam neemt hier alvast een voorschot op).

Andere reacties zijn dat je een droge mond kan krijgen en slikken moeilijker is, dat er minder bloed naar de hersenen gaat (waardoor je angstig kan worden, of vergeetachtig), dat het bloed uit je huid wegtrekt (je krijgt een koude, droge of jeukende huid), dat er alvast meer bloedstollingsstoffen aangemaakt worden (een voorzorgmaatregel voor als je gewond raakt), dat de spieren spannen, dat de haren rechtop gaan staan (dan lijk je groter), dat de zintuigen scherper worden (er dreigt immers gevaar. Zo worden de pupillen groter), en dat de pijngevoeligheid sterk daalt (veel mensen merken pas dat ze gewond zijn wanneer de stressreactie uitdooft).

Hoe langdurige stress je ademhaling blijvend verziekt, en hoe je daardoor sneller gestrest raakt

Alle dieren kennen de vecht-vluchtreactie. De vecht-vluchtreactie is bedoeld voor noodsituaties die opeens ontstaan en maar kort duren. Een muis wordt achterna gezeten door een vos, een school vissen door een haai, een antilope door een leeuw. Dergelijke confrontaties duren maar kort. Daarna verlaat de stress weer het lichaam.

Mijn kat kan heerlijk  in de voortuin liggen te slapen. Komt er een hond of kat langs, dan schrikt ze en begint de adrenaline te stromen. Vaak blijft een confrontatie uit, en even later ligt ze weer heerlijk te snurken. Zo is de vecht-vluchtreactie bedoeld.

Het spijtige van ons mensen is dat we denken (heel treurig als je er over nadenkt ☺) en in de toekomst leven. We maken ons druk over wat er zou kunnen gaan gebeuren (die kat van mij niet: die reageert alleen op wat er echt gebeurt). We blijven daarom heel lang in de stress zitten: we hebben een hele To Do lijst die we vandaag af moeten werken, we maken ons zorgen over wat anderen van ons vinden, zijn bang ontslagen te worden want het bedrijf reorganiseert, zitten in een vervelende vechtscheiding, we maken ons financiële zorgen, etc, etc, etc.

Dus onze stressperiodes duren vaak lang. En daar was die vecht-vluchtreactie nooit voor bedoeld. Het adrenaline-niveau in het bloed blijft hoog, en je ademt langere tijd erg zwaar.

Nu wordt je ademhaling geregeld door het ademhalingscentrum in je hersenstam. Dat ademhalingscentrum is ingeregeld op een bepaalde hoeveelheid koolzuurgas (CO₂) in het bloed, en probeert dat constant te houden. Maar wanneer je door de stress zwaarder ademt, adem je meer CO₂ uit (je hyperventileert), en verlaag je zo de hoeveelheid CO₂ in je bloed. Duurt dat langer dan een paar dagen, dan gaat het ademhalingscentrum zich aanpassen aan dat lagere niveau. Dat is wat je in de tekening ziet gebeuren.

Het herstellen van je ademhaling

Het doel van de Buteyko Methode is je ademhaling te herstellen. Dat doen we door ademhalingsoefeningen te doen waarmee je koolzuurgas (CO₂) opbouwt. Door langdurige stress kan je ademhaling langzaam steeds zwaarder geworden zijn. Met Buteyko wordt hij stap voor stap weer rustiger.

Je ademhaling laten ontregelen kost tijd. Ook je ademhaling weer rustig maken, zal tijd kosten. 

Dick Kuiper